De gemeente vermeldt in het inrichtingsvoorstel behoorlijk stellig dat het plan klimaatadaptief is en dat hittestress en wateroverlast zullen afnemen in het projectgebied. Echter worden deze argumenten vervolgens nauwelijks onderbouwd. Ook blijkt dat er nog nader onderzoek nodig is wat de effecten van het inrichtingsvoorstel zullen zijn op deze factoren. Het is zeer de vraag of (en zo ja, vanaf wanneer) dit inrichtingsvoorstel wel zo klimaatadaptief kan zijn als dat wordt beweerd. Lees hieronder onze toelichting op deze twijfels.

Hoe zit het met hittestress?

De komende jaren zien we steeds vaker extreme weersomstandigheden. Het wordt droger en heter in de zomer, maar soms ook ineens veel kouder in de winter. En soms regent het heel lang niet en dan in een keer veel te veel voor de riolering om af te voeren.

Daar komt bij dat de overgang tussen al deze voorbeelden soms ineens heel snel kan gaan. Dat is lastig voor de natuur om zich op in te stellen en soms ook gevaarlijk voor de mens. 

Leiden krijgt op meerdere manieren te maken met dit thema. Wij zijn een versteende stad, dus die hete zomers gaan wij zeker merken. Vooral oudere mensen en jonge kinderen lopen gevaar als in de zomer de nachten lang heet blijven. Parken en oude bomen zijn een belangrijke factor in het tegen gaan van deze hittestress. In en in de straten rondom een park is het in de zomer tot 10 graden koeler dan in de straten verder weg.

Een kunstgrasveld is precies het tegenovergestelde: de plastic grassprieten en zandvulling houden hitte vast overdag en geven die ‘s nachts af aan de omgeving. En als overdag de zon op het kunstgras schijnt, is het onprettig en ongezond om in de buurt van een kunstgrasveld te zijn. De temperatuur op kunstgrasvelden kan tot bijna 60ᵒC opwarmen als het buiten 30ᵒC is. (Bron: https://klimaatadaptatienederland.nl/congres/congres-hittestress/nieuwsberichten/sportveld/)

In het inrichtingsvoorstel wordt hittestress welgeteld één keer vermeld in algemene context: “Er ontstaan meer schaduwplekken, een schonere lucht en minder hittestress.” Maar nergens staat het effect van kunstgras op hittestress genoemd.

Zorgen de nieuwe bomen dan niet voor verkoeling?

Anna Solcerová, onderzoeker Hittebestendige Stad aan de Hogeschool van Amsterdam, legt uit dat een boom op twee manieren voor verkoeling zorgt: passief en actief. Ten eerste zorgt een boom door zijn bladeren voor schaduw. Hierdoor zorgt een boom dat de temperatuur onder de boom daalt. Schaduw is het passieve koelvermogen van een boom.

Daarnaast zorgt een boom door verdamping actief voor verkoeling. Marjolein Pijpers-van Esch, onderzoeker van stedelijk microklimaat aan de TU Delft, legt uit dat verdamping energie kost, wat door bomen uit zonlicht en de lucht wordt gehaald. “Energie die, als er geen bomen zouden zijn, zou worden omgezet in warmte. Op deze manier koelt een boom dus actief de lucht.”

Sanda Lenzholzer, docent en onderzoeker landschapsarchitectuur aan de Universiteit van Wageningen, legt uit dat het type boom deels bepaalt hoe verkoelend een boom is. Ze legt bijvoorbeeld uit dat als een boom grotere bladeren heeft, er over het algemeen meer water uit verdampt. “Sommige bomen uit het mediterrane gebied zijn aangepast op droogte, waardoor ze op een dag minder water verbruiken.”

Pijpers-van Esch vertelt daarnaast dat grote bomen meer water verdampen, wat er samen met de grotere schaduw voor zorgt dat grotere bomen voor meer verkoeling zorgen dan kleine bomen. “Ook kan een boom met een uitgebreider wortelstelsel meer water opnemen, waardoor meer water kan verdampen en de lucht dus meer wordt afgekoeld. In de stad heeft een boom vaak minder ruimte voor zijn wortels en bevat de grond minder water en voedingsstoffen, waardoor een boom in de stad over het algemeen iets minder koelt dan een boom in het bos.” (Bron: https://www.nu.nl/nucheckt/5967700/nucheckt-bomen-zorgen-voor-verkoeling-maar-niet-allemaal-evenveel.html)

Hoeveel een boom precies verkoelt, is dus van veel zaken afhankelijk. Zo maakt het uit hoe groot de boom is, wat voor soort boom het is en waar de boom staat. De gemeente wil 67 volwassen bomen kappen en er 90 nieuwe bomen voor terugplaatsen. Dat zullen hoogstwaarschijnlijk een stuk jongere en kleinere bomen zijn. De kosten voor de aanplant van een volwassen boom liggen namelijk aanzienlijk hoger en het is ook niet per se effectiever om volwassen bomen te planten. (Bron: https://www.trouw.nl/nieuws/een-grote-boom-schrikt-zich-dood~b5eef7bd/) Het kan dus jaren duren voordat de nieuw aangeplante bomen op het zelfde verkoelingsniveau zitten als de huidige bomen en dan hangt het daarbij ook af van het type boom en de plek waar de boom geplant is.

Het inrichtingsvoorstel zou dus niet zonder onderbouwing en zonder aanvullend onderzoek mogen stellen dat de aanplant van de nieuwe bomen met zekerheid zullen zorgen voor minder hittestress.

Hoe zit het met wateroverlast?

Open grond is een erg effectief middel om water af te voeren. Ook als het lang niet heeft geregend en dan valt ineens een hele zware bui, is een park een heel goed middel tegen ondergelopen straten.

Ook hier doet een kunstgrasveld precies het tegenovergestelde: het neemt zelf geen water op, houdt de afvoer van regenwater tegen en zorgt daardoor voor extra belasting van de sloten en riolering in de omgeving.

Het nieuwe kunstgras hockeyveld wordt een met zand ingestrooid veld. De gemeente is afgelopen zomer gestart met de vervanging van twee bestaande zand ingestrooide velden van de hockeyvereniging door twee watervelden met waterberging. Dat heeft naar verwachting invloed op de totale waterstand van het gebied. De gemeente noemt in haar inrichtingsvoorstel dat op dit moment nog onduidelijk is wat deze twee nieuwe elementen betekenen voor de bestaande en wellicht nieuwe sloten. Nader onderzoek zal hier duidelijkheid over moeten geven. Er is een kans dat het totale waterpeil in het gebied afneemt waardoor de functie van de bestaande sloot rondom de tennisvelden verandert.

De gemeente meldt echter ook in schriftelijke vragen: “Het dempen van deze slootjes [de slootjes naast de tennisbaan], die onderdeel uitmaken van het watersysteem in het gebied, heeft grote negatieve consequenties voor de waterhuishouding gezien de hoge grondwaterstand. Het vervallen van oppervlakte water moet in het gebied gecompenseerd. Daarnaast zal de biodiversiteit en ecologie negatief worden beïnvloed.”

Wat de invloed gaat zijn van de onlangs aangelegde watervelden en het nieuwe met zand ingestrooide veld is dus nog onduidelijk en moet de gemeente nader laten onderzoeken. Daardoor kan zij in het inrichtingsvoorstel niet al constateren dat de wateropvang in het gebied zal verbeteren.