Wat beweegt burgers om 5.848 handtekeningen te verzamelen en een referendum te starten? Zij doen dat niet voor de lol. Het referendum is de noodrem van burgers die zich niet gehoord en begrepen voelen. Wethouder, ambtenaren en één dominante belangengroep trekken samen op en schuiven iedereen die in de weg zit opzij. Het participatietraject was een wassen neus; de aanleg van het extra veld stond bij voorbaat vast. Wij denken dat dit project model staat voor de Leidse bestuurscultuur die keer na keer conflicten met Leidenaren veroorzaakt.

Groundhog Day

Onze film begint in 2015. Wethouder Frank de Wit presenteert in de Raadscommissie O&S een plan om een vierde hockeyveld in het park aan te leggen. Na protesten van bewoners ziet de Commissie het plan niet zitten. Zij verzoekt de wethouder om uitbreidingsruimte voor de hockeyclub te zoeken in het bestaande sportareaal.

De film wordt vervolgd in de periode 2017-2019. De raad vraagt om een haalbaarheidsonderzoek naar de uitbreiding van de hockeyclub. Dat resulteert in een plan met wederom een vierde hockeyveld in het park. Bewoners ervaren het participatietraject als een wassen neus en voelen zich aan de kant gezet. De raad ziet risico’s in het plan en verzoekt de wethouder een plan uit te werken met strikte voorwaarden (aantoonbare toename van biodiversiteit en klimaatadaptatie, cocreatie).

De film eindigt in 2020. Na een “cocreatietraject” wordt een nieuw plan opgeleverd. Weer met een vierde hockeyveld in het park als uitkomst. Ook nu weer veel discussie over de participatie. De raad dreigt het plan goed te keuren. Dit is voor verontruste bewoners aanleiding om een referendumprocedure te starten. Deze wordt georganiseerd gelijktijdig met de tweede-kamer-verkiezingen in maart 2021.

Participatie, hoe gaat dat in de praktijk?

Zowel de participatie in 2018-2019 als in 2020 waren zeer omstreden. Bewoners hadden het gevoel op te boksen tegen een eendrachtige samenwerking van wethouder, ambtenaren en de hockeyclub. Ter illustratie hieronder een paar voorbeelden uit de praktijk.

Bewoner Rick van Caubergh nam deel aan de cocreatie in 2020. Hij was zo teleurgesteld dat hij besloot in te spreken in de Raadscommissie O&S in september 2020. Hieronder een citaat:

“In de eerste bijeenkomst ging het over het te volgen proces en er is een lezing gegeven over biodiversiteit. Ook zette de projectleider ons onder druk om een intentieverklaring te tekenen, waarin we toezegden mee te werken aan een voorstel. Dit voorstel bleek al voorgekauwd.
In de tweede bijeenkomst werden namelijk twee varianten voorgelegd met als enige verschil de plek van het 4e hockeyveld. Hier werden bij de werkgroepleden ideeën over opgehaald. In de derde bijeenkomst werd het inrichtingsvoorstel gepresenteerd, en was het conceptplan al een feit.
Er was binnen het proces geen ruimte voor eigen initiatieven en inbreng van zorgpunten. Opmerkingen over in het voorstel opgenomen lichtmasten, hoge hekken, geluidsbelasting, verkeer en parkeren, werden door de projectleiding gemarginaliseerd. Er was geen open dialoog mogelijk.
Zo werden we in een fuik getrokken. We dachten een open proces in te gaan, maar dit werd vanaf het eerste moment ingekaderd.“

Was hij de enige die er zo over dacht? Zeker niet. Remco van Sliedregt, bestuurder van Speeltuin de Speelschans sprak in dezelfde commissievergadering in:

“Het participatietraject van begin dit jaar was bedoeld om een gedragen plan te maken. Dat is niet gelukt. Tijdens het participatietraject is nauwelijks aandacht geweest voor de speeltuin. Er is niet naar de inbreng van de speeltuin geluisterd.“

Het patroon

Wie het nieuws in Leiden volgt ziet dat de ene na de andere participatie in Leiden uitmondt in conflicten, met als dieptepunt het opzeggen van het overleg met de gemeente door acht buurtverenigingen vorig jaar. We kunnen hier gerust van een patroon spreken.

Wat zijn de kenmerken van dit patroon? Het proces begint er meestal mee dat een wethouder en zijn ambtenaren een plan bedenken samen met een belangengroep (vaak een projectontwikkelaar, nu de hockeyclub). Hierin worden de kaders al vastgelegd en een duidelijke richting ingeslagen. Daarna pas treedt de gemeente in overleg met andere belanghebbenden. Die ervaren dat allerlei besluiten al zijn genomen en dat ze feitelijk voor spek en bonen mee doen.

Hoe zou dat beter kunnen? Ga in gesprek met bewoners en andere belanghebbenden voordat al een richting wordt ingeslagen. Probeer aan echte problemen te werken die door alle belanghebbenden erkend worden! Het alternatief is doorgaan op de ingeslagen weg. Maar dan kan het gemeentebestuur nog veel referenda verwachten in de toekomst.